Joanna Żnińska

---

Życiorys

Joanna Żnińska urodziła się jako córka Jana, powstańca styczniowego, oraz Wiktorii z Kowalskich Żnińskich. W jej rodzinie byli także młodsi bracia: Spirydion, Zenon Tomasz oraz Romuald. Chociaż nigdy się nie ożeniła, poświęciła swoje życie wychowywaniu chłopca o imieniu Feliks, który zamieszkiwał z nią w Katowicach.

W 1896 roku, razem z ojcem, przeniosła się na Śląsk, gdzie rozpoczęła pracę jako księgowa w Banku Ludowym w Bytomiu. Właścicielka sklepu odzieżowego przy ul. Piekarskiej 6, oferowała polski asortyment odzieżowy oraz krótki towar.

Od 1910 roku Joanna aktywnie uczestniczyła w działalności Towarzystwa Śpiewaczego „Jedność”, które zainaugurowało swoją działalność w 1908 roku, obejmując funkcję skarbniczki w zarządzie chóru. W latach 1912-1914 była zarówno wokalistką, jak i aktorką w przedstawieniach organizowanych przez towarzystwo, a także organizowała amatorskie spektakle teatralne w bytomskim „Ulu”.

Wcześniej, w 1912 roku, mieszkała z ojcem w Bytomiu przy ul. Parallestrasse 12. W trakcie I wojny światowej, działając pod egidą Komitetu Niesienia Pomocy Królestwu Polskiemu, kierowała grupą młodych dziewcząt, które szyły koszule i odzież dla osób w potrzebie. Za pośrednictwem czasopisma „Katolik” zorganizowała zbiórkę pieniędzy oraz odzieży dla bezdomnych. W latach 1914-1918 Joanna z sukcesem organizowała koncerty charytatywne, których dochody były przeznaczane na wsparcie ofiar wojny w Królestwie Polskim.

Od 1913 roku pełniła obowiązki sekretarki Związku Śląskich Kół Śpiewaczych, który powstał w 1910 roku w Bytomiu. Była to pierwsza i jedyna kobieta w zarządzie tego stowarzyszenia, wprowadzając podział na okręgi oraz usprawniając funkcjonowanie organizacji. Funkcję sekretarki sprawowała aż do roku 1921.

W 1916 roku Joanna była również członkinią komitetu założycielskiego działającego w Bytomiu, którego celem była pomoc mieszkańcom Śląska, którzy przeżyli skutki wojny. Dodatkowo, piastowała stanowisko redaktor naczelnej czasopisma „Śpiewak Śląski”, które było organem Związku. Pod jej redakcją w latach 1920-1921 ukazało się dwadzieścia numerów tego wydania, które zainicjowały współpracę z Wielkopolskim Związkiem Śpiewaczym.

W listopadzie 1918 roku Joanna została zgłoszona na listę polskich kandydatów do Rady Miasta Bytomia. Razem z Janiną Omańkowską i dziesięcioma innymi przedstawicielkami kobiet z powiatu bytomskiego, uczestniczyła w obradach Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, który odbył się w grudniu tego roku.

Gdy w sierpniu 1920 roku ruszyły kursy zawodowo-oświatowe dla kolejarzy w Bytomiu, Joanna prowadziła tzw. bibliotekę rumuńską w gmachu Uniwersytetu Ludowego. Nazwa ta nawiązywała do miejsca zamieszkania wcześniejszego właściciela, dr. Łuka z Jassach w Rumunii. W ramach swoich działań zorganizowała kółko robót ręcznych dla dzieci, gdzie uczyła je polskich piosenek oraz kolęd. Jej inicjatywa zaowocowała stworzeniem zestawu lalek w tradycyjnych strojach śląskich, który został przesłany do muzeum w Poznaniu.

Joanna Żnińska oddała się działalności na rzecz budzenia wśród mieszkańców Górnego Śląska narodowego ducha oraz promowania kultury polskiej. W trakcie plebiscytu na Śląsku współpracowała z Polskim Komisariatem Plebiscytowym w Bytomiu. Po podziale Śląska w 1922 roku postanowiła pozostać w Bytomiu i próbowała zainicjować działalność polskich chórów w niemieckiej części regionu w ramach Związku Śląskich Kół Śpiewaczych, lecz te działania nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.

Kiedy opublikowała na łamach „Nowin Codziennych” list do miłośników polskiej pieśni, nawołując do odnowienia życia kulturalnego na Śląsku, władze niemieckie uznały ją za osobę stanowiącą zagrożenie dla interesów państwowych. W obliczu narastających represji, Joanna zdecydowała się osiedlić po polskiej stronie granicy, w Katowicach.

Była aktywną członkinią Towarzystwa Oświatowego „Iskra” w Bytomiu oraz Towarzystwa Czytelni Ludowych na miasto i powiat bytomski. W 1913 roku uzyskała zaszczytny tytuł pierwszej honorowej członkini Związku Śląskich Kół Śpiewaczych. W okresie międzywojennym organizowała wydarzenia upamiętniające takie osobistości jak Tadeusz Kościuszko czy Henryk Sienkiewicz. W 1932 roku Joanna weszła w skład zarządu Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku.

Podczas II wojny światowej mieszkała w Katowicach, gdzie w pożarze, który wybuchł podczas wyzwolenia miasta w 1945 roku, straciła swoje dorobek życia.

Upamiętnienie

W Zabrzu znajduje się ulica upamiętniająca Joannę Żnińską, która niestety posiada błędną formę nazwiska, mianowicie Żnieńska, co może wprowadzać w błąd.

Joanna była jedną z trzydziestu bohaterek prezentowanych na wystawie pod nazwą „60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie”. To wydarzenie miało miejsce w 2019 roku i ukazywało znaczącą rolę kobiet w aspektach śląskich powstań oraz akcji plebiscytowej, gdzie podano również błędne imię, Janina.

Koncepcję wystawy, jak również scenariusz i materiały, opracowała Małgorzata Tkacz-Janik, natomiast grafiki do eksponowanych dzieł wykonała Marta Frej.

---

Oceń: Joanna Żnińska

---